महत्वाच्या बातम्या

देशातील सर्वाधिक प्रदूषित आकडेवारीत महाराष्ट्र अव्वल : महाराष्ट्रातील ५५ नद्या प्रदूषित

विदर्भ न्यूज एक्सप्रेस

वृत्तसंस्था / मुंबई : राष्ट्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळा (सीपीसीबी) च्या अहवालानुसार, पाण्याची गुणवत्ता पुनर्संचयित करण्यासाठी प्रदूषित नदी- 2022 अहवाल जाहीर केला असून, त्यामध्ये महाराष्ट्रातील तब्बल 55 नद्या प्रदूषित असल्याचे निरीक्षण नोंदवण्यात आले आहे.

एवढेच नव्हे तर संपूर्ण देशात नदी प्रदूषणात महाराष्ट्र अव्वल असल्याचे दुर्दैवाने नमूद करावे लागत आहे.

पुण्याविषयी बोलायचे झाले तर मुळा, मुळा-मुठा आणि मुठा नद्यांमध्ये विरघळलेल्या ऑक्‍सिजनची (डीओ) पातळी अपेक्षेपेक्षा कमी असल्याचे निरीक्षण यामध्ये नोंदवण्यात आले आहे.

विरघळलेल्या ऑक्‍सिजनचे प्रमाण, किंवा डीओ, हे पाण्याच्या शरीराच्या आरोग्याचे प्रमुख सूचक आहे. मासे, तसेच इतर पाणवनस्पती, प्राणी आणि इतर प्रजातींच्या अस्तित्वासाठी हे महत्त्वपूर्ण आहे.

या अहवालानुसार, महाराष्ट्रात 55 प्रदूषित नदीचे पट्टे आहेत, जी देशातील सर्वाधिक संख्या आहे. प्रत्येक दुसऱ्या वर्षी (एक वर्षा आड) हा अहवाल प्रसिद्ध केला जातो.

सीपीसीबी ने सन 2019 आणि सन 2021 मध्ये 156 ठिकाणी या नद्यांच्या पाण्याच्या गुणवत्तेचे परीक्षण केले आणि असे आढळले की 55 नद्यांवर 147 ठिकाणे जैवरासायनिक ऑक्‍सिजन मागणी (बीओडी) संबंधित पाण्याच्या गुणवत्तेच्या निकषांचे पालन केले जात नाही. त्यामध्येच पुण्यातील मुळा, मुळा-मुठा आणि मुठा या नद्यांचा समावेश होतो.

अलीकडेच राष्ट्रीय हरित न्यायाधिकरणाने (एनजीटी) कृष्णा नदी प्रकरणाची सुनावणी सुरू केली, ज्यात सांगलीजवळील जलप्रदूषणामुळे नदीपात्रात शेकडो मासे मृतावस्थेत आढळून आले. यापूर्वी पुणे जिल्ह्यातही अशाच घटना घडल्या होत्या, विशेषत: पिंपरी-चिंचवडमधील इंद्रायणी नदीत उन्हाळ्यात शेकडो मासे मृतावस्थेत सापडले होते. याचे मुख्य कारण म्हणजे नदीच्या पाण्यात विरघळलेल्या ऑक्‍सिजनची कमी पातळी आहे, जो मासे आणि इतर जलचर वनस्पती आणि प्राण्यांसाठी सर्वात महत्वाचा घटक आहे, असे महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळाचे (एमपीसीबी) म्हणणे आहे.

नद्यांसाठी मानक डीओ पातळी ही पाच 05 एमजी/एल आहे. मात्र, पावसाळा वगळता पुण्यातील कोणत्याही नदीच्या पात्रात ही पातळी राखता आली नाही. हे देखील सूचित करते की बीओडी आणि रासायनिक ऑक्‍सिजनची मागणी (सीओडी) पातळी वाढते आणि पाणी प्रदूषित होते. याचा नदीच्या पाण्याच्या गुणवत्तेवर विपरित परिणाम होतो, अशी माहिती एमपीसीबीचे उपप्रादेशिक अधिकारी प्रताप जगताप यांनी सांगितले.

इतर जलचर वनस्पती आणि प्राणी पाण्यात विरघळलेला ऑक्‍सिजन श्वास घेतात. आठ पीपीएम (भाग/दशलक्ष) गोड्या पाण्यातील स्त्रोतांमध्ये विरघळलेल्या ऑक्‍सिजनची आदर्श पातळी मानली जाते. तथापि, मुठा नदीवरील नदी विस्तार पुनरुज्जीवन प्रकल्पावर काम करताना, आम्हाला आढळले की, नदीच्या अनेक भागांमध्ये डीओ पातळी 4 पीपीएमच्या खाली असते, अगदी पावसाळ्यात एक ते दोन पीपीएम दरम्यान असते. कोणत्या जलचरांसाठी ही सर्वात विषारी परिस्थिती आहे, असे जीवननदी लिव्हिंग रिव्हर फाऊंडेशनच्या आदिती देवधर यांनी नमूद केले.

पाऊस नसलेल्या काळात नदीचे पाणी प्रामुख्याने संपृक्त स्वरूपात असते आणि अशा परिस्थितीत ऑक्‍सिजनची निर्मिती कमी होते. त्याच वेळी, प्रक्रिया न केलेले सांडपाणी मोठ्या प्रमाणात नद्यांमध्ये सोडले जात आहे आणि या सांडपाण्यातील जैव घटक खराब करण्यासाठी, विद्यमान ऑक्‍सिजनचा नैसर्गिकरित्या वापर केला जात आहे. यामुळे ऑक्‍सिजनची पातळी कमी होते, असे देवधर म्हणाल्या. नदीच्या विविध ठिकाणी कृत्रिमरित्या (यंत्राच्या सहाय्याने) पाण्याची हालचाल केली. तर साठून राहणारा गाळ प्रवाही होऊ शकतो हा आणखी एक उपाय असू शकतो. यावर शहरातील तज्ज्ञ काम करत आहेत.

प्रताप जगताप, उपप्रादेशिक अधिकारी, एमपीसीबी नदीच्या पाण्याची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी, प्रक्रिया न करता नदीत सोडले जाणारे सांडपाणी प्रक्रिया करून त्याचा पुनर्वापर करणे आवश्‍यक आहे. म्हणून, एमपीसीबी हे जिल्ह्यातील सांडपाणी प्रक्रिया प्रकल्प कार्यरत करण्यासाठी स्थानिक स्वराज्य संस्थांसोबत काम करत आहे. हे काम प्रगतीपथावर आहे, पुणे महापालिका क्षेत्रातील प्रस्तावित 11 एसटीपी सन 2025 पर्यंत कार्यान्वित होतील. त्याचा मोठ्या प्रमाणावर नदी प्रदूषण रोखण्याला फायदा होईल.