महत्वाच्या बातम्या

 चंद्रपूर, गडचिरोली जिल्ह्यात आढळले व्यावसायिक मिथेन वायूचे साठे


- पेट्रोलियम आणि नैसर्गिक वायू मंत्रालयाच्या सर्वेक्षणात
- चंद्रपूर, सिरोंचा ब्लॉक मध्ये ८४ बि.क्यु.मी. मिथेन चे साठे 

विदर्भ न्यूज एक्सप्रेस 
प्रतिनिधी / चंद्रपूर : विदर्भाच्या भूगर्भात काय काय दडले आहे हे नव-नव्या संशोधना नंतर पुढे येत आहे. इथे कोट्यावधी वर्षापूर्वी तयार झालेले खनिजे, मौल्यवान धातू, कोळसा आणि जीवाश्मे मिळाले होतेच परंतु आता नव्याने मिथेन वायूचे साठे सापडल्याचे संशोधन झाल्याने सर्वत्र आश्चर्य व्यक्त करण्यात येत आहे.

आजपर्यंत नैसर्गिक वायूंचे साठे समुद्रातच आढळत होते. परंतु पेट्रोलियम आणि प्राकृतिक गैस मंत्रालयाने येथे २०१६-२०१७ मध्ये सर्वेक्षण केले आणि चक्क चंद्रपूर जिल्ह्यात (चंद्रपूर, बल्लारशा गोंडपिंपरी, राजुरा, कोरपना, भद्रावती आणि वरोरा तालुक्यातील भूगर्भात) ३३१ स्के किमी भूभागात ३७ तर सिरोंचा ब्लॉक मध्ये ७०९ वर्ग किमी परिसरात ४७ बिलियन क्युबिक मीटर एवढे मोठे कोल बेडेड मिथेन चे साठे सापडले असल्याची ही महत्वाची माहिती येथील पर्यावरण आणि भूशास्त्र अभ्यासक प्रा सुरेश चोपणे यांनी दिली.

शासनातर्फे ह्यापुर्वि १९९६-९८ मध्ये सुद्धा चंद्रपूर आणि गडचिरोली जिल्ह्यात सर्वेक्षण केले गेले होते, परंतु आधुनिक तंत्रज्ञाना अभावी या साठ्यांचे आकलन करता आले नव्हते. परंतु खऱ्या अर्थाने जमिनीवरील कोल बेड मिथेन (CBM) च्या साठ्यांकडे शासनाचे लक्ष २०१६-२०१७ नंतर गेले आणि विविध वैद्न्यानिक पद्धतीने ( २ ड्रील करून, २/३ D सिस्मिक सर्वे, जिओ सायन्टीफिक सर्वे, ग्रॅव्हिटी आणि मेग्नेटीक सर्वे ) सर्व्हे केला गेला.

चंद्रपूर ब्लॉक चा पूर्व विदर्भातील प्राणहिता-गोदावरी बेसिन मध्ये समावेश आहे. ह्या श्रेणी-३ मध्ये येणाऱ्या बेसिनचे सविस्तर संशोधन केल्यानंतर इथे व्यावसाईक साठे आढळले. विदर्भातील २ मिथेन साठ्यासाठी २ राउंड चा लिलाव याच वर्षी २०२३ मध्ये झाला होता आणि त्याची मुदत मे २०२३ संपली होती. चंद्रपूर व्यावसाईक ब्लॉक ३३९ स्के/किमी भूभागाचा आहे. आणि हयात ३७ बिलियन कुबिक मीटर एवढे साठे आहेत तर सिरोंचा ब्लॉक हा ७०९ स्के/किमी चा असून त्यात ४७ बिलियन क्युबिक मीटर चे साठे आहेत असे उद्योगांच्या बैठकीत म्हटले गेले विदर्भ इंडस्ट्रीज असोशिएषण यांच्या सोबत हया ब्लॉक संदर्भात गेल, लॉयड आणि सोलार ग्रुप ची बैठक आणि सादरीकरण झाले होते. पर्यावरण आणि वन कायद्याच्या अडचणीमुळे अजूनही कुण्या कंपनीने हा ब्लॉक घेतला नसला तरी पुढील संशोधन आणि लिलावामध्ये हा ब्लॉक घेतला. जाण्याची शक्यता अभ्यासक प्रा. सुरेश चोपणे यांनी व्यक्त केली आहे.

विदर्भ-तेलंगानात प्राणहिता गोदावरी बेसिन विदर्भ आणि तेलंगाना राज्यात प्राणहिता-गोदावरी है स्तरित खडकाचे संपूर्ण बेसिन ३० हजार वर्ग/किमी च्या अधिक परिसरात व्यापले असून त्याची लांबी जवळ जवळ ४०० तर रुंदी १०० किमी असून या भूभागात भूपट्टीय दृष्ट्या नागपूर, चंद्रपूर- सिरोंचा ते तेलंगाना मधील अस्वरापेटा है ४ भाग पाडण्यात आले आहेत. मात्र महाराष्ट्रात व्यावसाईक दृष्ट्या २ तर तेलंगनात ३ ब्लॉक्स पाडण्यात आले आहेत. 

विदर्भात कोल बेडेड मिथेनचे ८४ बिल्लीयन क्यूबिक मीटर (९४.४ मिलियन मेट्रिक टन) इतके साठे आढळले आहेत. ह्यातील नागपूर ब्लॉक मध्ये अल्प साठे असले तरी व्यावसाईक दृष्ट्या त्याला अजून मान्यता मिळाली नाही, चंद्रपूर ब्लॉक हा ३३१ वर्ग किमी भूभागाचा असून त्यात ३७ बिल्लीयन क्युबिक मीटर एवढे साठे आहेत. सिरोचा ब्लॉक हा भूभागाने मोठा असून तो ७०९ वर्ग/किमी परिसरात व्यापला आहे. तर तेलंगाना राज्यात ९२३ वर्ग किमी भूभागात 3 ब्लॉक आहेत. हे साठे सुद्धा व्यावसाईक दृष्ट्या उपयोगाचे समजले जात असून त्यांची लिलाव प्रक्रिया सुद्धा सुरु केली गेली आहे. यातील अस्वरापेठ हा ३८० वर्ग/किमी चा ब्लॉक ( GV (N)-CBM-2005/111) मिथेन च्या साठ्याने भरलेला असल्याने त्याची बोली लागली असून तो ब्लॉक कोल्गेस मार्ट लिमिटेड ला दिला आहे. चंद्रपूर च्या ब्लॉक साठी ONGC कंपनीने काम करण्याची इच्छा व्यक्त केली आहे.

१) चंद्रपूर ब्लॉक चंद्रपूर सेडीमेंटरी मिथेन ब्लॉक ३३१ स्के किमी किमी परिसरात व्यापला असून यात ३७ बिल्लीयन क्युबिक मीटर एवढे साठे इथे अपेक्षित आहेत. काही ठिकाणी खोल साठे जमिनी पासून ४ ते ५ किमी ( ४ ते ५ हजार मीटर वाळूच्या थरात) इतक्या खोलवर असले तरी इतर ब्लॉक पेक्षा हे साठे जवळ असल्याने ते व्यावसाईक श्रेणीत येतात या ब्लॉकमध्ये - चंद्रपूर, बल्लारशा गोंडपिंपरी, राजुरा, कोरपना, भद्रावती आणि वरोरा तालुक्याचा आणि तेलंगणाच्या उत्तर आदिलाबाद तालुक्याचा समावेश होतो.

इथे १९९६-९८ साली सर्वे झाला होता परंतु मिथेनच्या साठ्यासाठी २०१६-१७ ते २०२२ पर्यंत विमानाच्या साहाय्याने सुद्धा सर्व्हे केला गेला. ह्यात २/३ D सिस्मिक सर्वे, जिओ सायंटीफिक सर्व्हे गॅवीटी अंड मॅग्नेटीक सर्वे आणि ड्रील या वैज्ञानिक पद्धतीने हा सर्वे केला गेला.

चंद्रपूर ब्लॉक ( PG-ONHP (CBM) 2022 / १) घेण्याची तयारी ONGC तेल कंपनीने इच्छा व्यक्त केली आहे, परंतु २०२३ पर्यंत अजून या ब्लॉकसाठी कुन्याही तेल कंपनीने बोली लावली नाही. नुकतेच पास झालेल्या बिल मध्ये वने-पर्यावरण कायद्यात आता सर्वेक्षण करण्याची परवानगीची अट शिथिल झाली असल्याने पुन्हा सविस्तर सर्वेक्षण केले जाईल. त्यानंतर इथे पुन्हा मोठे साठे मिळण्याची शक्यता असल्याचे शासनाने म्हटले आहे.

२) सिरोंचा ब्लॉक- सिरोंचा ब्लॉक हा गोंडपिंपरी तालुक्यापासून सिरोंचा आणि तेलंगाना क्षेत्रात येत असून त्याची व्याप्ती ७०९ वर्ग /किमी परिसरात असून त्यात ४७ बिलियन क्युबिक मीटर एवढे साठे आहेत. या ब्लॉकचा क्रमांक PG-ONHP (CBM) २०२२/२असून हा ब्लॉक सुद्धा लिलाव करण्याची प्रक्रिया मागील वर्षी पार पडली होती. मात्र अजून हा ब्लॉक कुणीही घेतला नाही.

३) नागपूर ब्लॉक हा मजबूत बेसाल्ट खडकाच्या खूप आंत असून तो अजून व्यावसाईक दृष्ट्या सक्षम मानल्या गेला नाही. पुन्हा इथे सर्वेक्षण केल्या नंतर इथे किती साठे आढळतील याचा अंदाज घेतल्या जाणार आहे. टेक्टॉनिक दृष्ट्या हा ब्लॉक चंद्रपूर जिल्ह्यातील वरोरा पासून नागपूर च्या उत्तर सिमेपर्यंत व्यापला आहे.
४) अस्वरापेठा ब्लॉक (तेलंगाना) ह्यातील अस्वरापेठ हा ३८० वर्ग किमी चा ब्लॉक ( GV(N)-CBM- 2005 / 111 ) मिथेन च्या साठ्याने भरलेला असल्याने त्याची बोली लागली असून तो ब्लॉक कोल्गेस मार्ट लिमिटेड ला दिला आहे.

प्राणहिता-गोदावरी बेसिनचे भौगोलिक वैशिष्ट्य कोट्यावधी वर्षापूर्वी नद्यांनी वाहून आणलेल्या - वनस्पती या खोल दऱ्यात साठून कोळसा तयार झाला होता. हे थर विशेषता वाळूच्या थरात आढळतात . ह्याच कोळसा तयार होण्याच्या प्रक्रियेतून मिथेन वायू सुद्धा तयार झाला. सर्वात खोल साठे प्रोटेरोझोईक ह्या २०० कोटी वर्षापूर्वीच्या काळातील असून इथे फारसे मिथेन साठे नाही. अलीकडे सर्व्हे केलेला हा मिथेन वायू तयार होण्याचा काळ लोअर पर्मियन ते लोअर ट्रीयास्सिक या ३० कोटी वर्षाचा आहे. 

सर्वात खोलवर लोअर प्रोटेरोझोईक काळ तर सर्वात वर गोंडवाना थर आहेत. त्यानंतर त्या साठ्यावर टणक रुपांतरीत दगडांचे थर साठत गेले आणि हे साठे भूगर्भात सुरक्षित राहिले. है। साठे इंट्रा टेक्क्टानिक रिफ्ट मुळे साठवले गेले आहेत. जिथे जास्त साठे आढळतात तो भूभाग तालचीर, बाराकार, लोअर अप्पर मिडल कामठी फोर्मेशन मध्ये आढळतो. हे वाळूचे थर ३ ते ४ किमी जाडीचे आहेत. २०१७ नंतरच येथील साठ्यांकडे शासनाचे लक्ष वेधले गेले असून येथे नव्याने सर्वेक्षण केल्यानंतर पुन्हा किती साठे आहेत के कळणार असल्याचे हायड्रोकार्बन महानिदेशालयाने म्हटले आहे.

मिथेन वायू काढण्यासाठी ड्रील पद्धतीने वायू काढण्याची प्रक्रिया पार पडते त्यामुळे आढळलेल्या मिथेन ब्लॉक साठी जंगल आणि वन्यजीव क्षेत्र बाधित होणार नाही अशी अपेक्षा आहे. या प्रक्रियेत वायू प्रदूषण होण्याची जास्त शक्यता आहे. जंगल आणि पर्यावरणाचे नुकसान होत असेल तर मात्र या प्रकल्पाला विरोध करू असेही ग्रीन प्लानेट संस्थेचे अध्यक्ष प्रा. सुरेश चोपणे म्हणाले.





  Print






News - Chandrapur




Related Photos