पावसाळ्यातील होणारे जनावरांचे आजार आणि वेळीच उपाय योजना करण्याचे कृषि विज्ञान केंद्राचे आव्हान

विदर्भ न्यूज एक्सप्रेस

प्रतिनिधी / गडचिरोली : पावसाळ्यात जनावरांना विविध आजाराची बाधा होत असते. आजाराची लक्षणे वेळीच ओळखून त्यावर योग्य ते उपचार केल्यास आपण जनावरांचे विविध आजारापासून संरक्षण करू शकतो. त्याचप्रमाणे जनावरांच्या रोगाचे सकारात्मक निदान करण्याकरिता नजीकच्या पशुवैद्यकीय दवाखान्यामध्ये संपर्क साधून आजारी जनावरांवर औषधोपचार करून प्यावा, असे आवाहन कृषी विज्ञान केंद्र, सोनापूर-गडचिरोली द्वारे करण्यात येत आहे.

१. पावसाळ्यात जनावरांना होणारे आजार- पावसाळ्यात जनावरांना होणाऱ्या विविध आजारामध्ये पोटाचे, कासेचे आजार, सोबतच जिवाणुमुळे होणारे आजार त्यानंतर जास्त पाऊस पडणाऱ्या भागांमध्ये ओढकामासाठी वापरले जाणारे बेल, रेडी यांना खुरांचे आणि परोपजीविमुळे होणारे बाजार येतात.

२. पोटांच्या आजार - पोटाच्या आजारामध्ये पोटफुगी, पावसाळ्यामध्ये नवीन उगवलेले विविध प्रकारचे गवत मुबलक प्रमाणात उपलब्ध असते. कोवळे गवत अधिक खाल्ल्याने जनावरांना पोटफुगी झालेली दिसून येते. यात दोन प्रकार दिसून येतात. एक पोटात मोकळी हवा साचून राहते, दुसऱ्या प्रकारात हवेबरोबर पाणीपण पोटात साचून राहते. नायट्रेट किंवा नायट्रायटची विषबाधा, ज्या भागात जास्त पाऊस पडतो त्या भागात अधिक नायट्रोजन गवतामध्ये शोषला जातो. असे कोवळे लुसलुशीत गवत अधिक खाऊ घातल्याने नायट्रेटची विषबाधा आढळून येते. लक्षणामध्ये जनावर लाळ गाळते, श्वास घ्यायला त्रास होतो. चक्कर येऊन जनावर खाली पडते. अधिक प्रमाणात विषबाधा असल्यास चक्कर येऊन जनावराचा मृत्यु होऊ शकतो. पशुपालकानी त्वरित नजीकच्या पशुवैदुकाशी संपर्क साधावा.

३. कासेचे आजाराबद्दल- जनावरांचे दूध काढल्यानंतर सडाचे शिंद्र पुढील अर्धा तास बंद होत नाही. ओलसर जागी जनावर बसल्यास जीवाणू सडातून आत शिरकाव करतात. परिणामी जनावराला मॅस्टारटीस होतो. यात कारोच्या खालील भागात सूज आलेली दिसून येते. दूध पाण्यासारखे येऊन त्यात गाठी येतात. सडाभोवती माशा बसलेल्या दिसून येतात. चारा खाणे पूर्णपणे बंद करतो. दूध लालसर येते. कोणत्या प्रकारच्या जीवाणू मुळे मॅस्टास्टीन होतो हे कळाल्याने उपचार करण्यास सोपे जाते.

४. शेती कामांसाठी बैलांचा वापर प्रामुख्याने पावसाळ्यात केला जातो परिणामी बैलामध्ये खुरांचे आजार- पावसाळ्यात सतत चिखल राहिल्याने तसेच गोठयातील जागा ओलसर राहिल्याने सतत पाय चिखलात, ओलसर राहिल्याने खुरामध्ये जखमा होतात. या जखमांवर जीवाणूचा संसर्ग होऊन खुर सडण्याचे आजार होतात. परिणामी जनावर लंगडायला लागते. पशुवैदकामार्फत योग्य ती प्रतिजैविके आणि वेदनाशामक औषधे द्यावीत. अशा जनावरांना काही काळ आराम दिला पाहिजे, तसेच त्यांना कोरड्या जागेवर बांधावे.

५. पावसाळयात अनेक जिवाणूजन्य विषाणूजन्य आजार- जिवाणूमुळे होणाऱ्या आजारामध्ये घटसर्प, फऱ्या घटसर्प आजारामध्ये जनावरांच्या गळ्याला सूज येते, अधिक ताप येतो. जनावरांचा अचानक मृत्यु होतो, फऱ्या आजारामध्ये जनावरांच्या पायाच्या मांसल भागाला सूज येते. त्या ठिकाणी दाबल्यास चरचर असा आवाज येतो. पशुवैद्काच्या सल्ल्याने योग्य तो उपचार केल्यास जनावर बरा होऊ शकतो.

६. परोपजीवीजन्य आजार - पावसाळ्यात जेव्हा उष्ण व दमट वातावरण असते. त्या वेळेस जनावरांच्या अंगावर गोचीड होण्याचे प्रमाण जास्त होते. अधिक प्रमाणात आढळणारा ताप म्हणजे गोचीड ताप (थायलेरीया) सात लसिकाग्रंथिना सूज येते. वात चारा खाण्याचे प्रमाण होणे, दूध देण्याचे प्रमाण कमी होणे, अधूनमधून ठसकणे अशी लक्षणे सुरुवातीला दिसून येतात. अशी लक्षणे दिसल्यास जनावरांना सुप्त अवस्थेतील थायलेरीयासिस झालाय असे समजावे. दृश्य स्वरूपातील गोचीड ताप यामध्ये जनावरांना १०४ ते १०५ अंश सेल्सियस इतके तापमान असते. जनावरांच्या नाकातून पाणी येते. अधिक तीव्रता असल्यास जनावरांचे रक्त पातळ होते, परिणामी त्यांना कावीळ होते. अशा जनावरांमध्ये रक्त संक्रमण करून आपण त्या जनावरांचे प्राण वाचवू शकतो.

७. आजार होऊ नये म्हणून पशुपालकांनी काय केले पाहिजे आणि झाल्यानंतर पशुपालकानी काय केले पाहिजे? - पोटाचे आजार होऊ नये म्हणून पावसाळ्यात उगवलेला हिरवा चारा अधिक प्रमाणात खाऊ घालू नये. टी.एम.आर. यात हिरवा चारा, वाळलेला चारा आणि खुराक योग्य प्रमाणात दिल्यास जनावरांना पोटाचे आजार होणार नाहीत. फासेच्या आजारांचे प्रतिबंध करण्यासाठी दूध काढल्यानंतर जनावराला चारा आणि खुराक दिले पाहिजे. दूध काडल्यानंतर सड टीट डीप मध्ये बुडवून घ्यावीत. गोठ्यात दुधाळ जनावरे बांधण्याच्या जागेवर चुन्याची भुकटी पसरवून घ्यादी. जिवाणूजन्य आजार होऊ नये म्हणून लसीकरण केले पाहिजे. गोचीड नियंत्रणासाठी गोठ्यात स्वच्छता ठेवावी. खुरांच्या आजारांना प्रतिबंध करण्यासाठी त्यांना कोरड्या जागी बांधावे.